Humik Asit Dedikleri...

HUMİK ASİT DEDİKLERİ…

Nohuttan yapıldığını biliyordum, lezzetli bir mezeydi; ama nasıl yapılacağına ilişkin bir bilgim yoktu doğrusu. Girdim evdeki ekrana; aramadığım kadar tanımlama ve anlatım çıktı karşıma. Humusun nasıl yapılacağını öğrendim; ama  benim aradığımın dışında anlatımlar da vardı. Birkaç tanesini eşeledim, örneğin toprak türleri gibi,  kömürleşme gibi konular belirdi. Daha sonra da, ilkokul ve orta okul hattâ fakültedeyken “hümüs” diye bellediğim sözcük çıktı önüme.

Yazılışları farklı olsa da topraktaki verimliliğe ortam hazırlayan bir oluşumun adıydı humus. Hümüs, hümus, humus biçimlerinde yazılsa bile, humik asit ve fulvik asit içeren bir toprak katmanıydı hümus. Artık granül halde ya da sıvı olarak alınıp satılıyor, çiftçiler arasında kullanımı da yavaş yavaş artıyordu. Türkiye Kömür İşletmeleri bu işi ciddiye almış, linyit yataklarımızdan elde ettiği ürünleri pazarlamaya bile başlamıştı. Çeşitli üniversitelerimizde bu konuda bilimsel çalışmalar sonlandırılmış, hattâ Sakarya Üniversitesi bilim insanlarından bir grup  “Humik Madde Derneği” adı altında bir dernek bile kurmuşlardı. 2012 yılı Haziran ayında Uluslararası bir konferans da düzenlemişti  bu dernek.

Dişlerinizi bembeyaz yapmak için, asfalt dökülürken kullanılan zift benzeri siyah bir macununuz olsun ister misiniz? Güzellik maskesi olarak bu zifti(!) yüzünüze sürmeye ne dersiniz? Ya da sağlığınıza sağlık katmak için-dernek başkanının yaptığı gibi-bir iki yudum hümas yutmaya cesaretiniz var mı? Humik Madde Derneği Başkanı Prof.Dr. Ahmet Tutar, hümik asitin sağlığa çok iyi geldiğini, kanserden şeker hastalığına, kabızlıktan cilt hastalıklarına kadar birçok alanda kullanıldığını söylerken “Ben herkesin önünde humik asit içtim”ama insanımız bunu yapmaya çekiniyor” diyor.

Öyleyse yeni dostunuzu yakından tanımak için birşeyler öğrenin onun hakkında.

Aşağıda okuyacaklarınızı ben yazmadım; hepsi alıntıdır. Neyin nereden alındığını göstermeyi de gereksiz gördüm; hattâ alıntıladığım yerlerde kaynakların gösterildiği satırları bile- rahat okuyasınız diye- es geçtim. Bu arada bir şey de fısıldayayım mı size; bir elin parmaklarına varmayan özgün araştırmalar dışında tüm bilgiler hep internet kaynaklı aktarmalar.

Siz daha derli toplu bir derleme yapmayı düşünürseniz, “Leonardit” deyin girin, “Humik Asit” yazın girin, “Humik Madde Derneği” deyin girin. Her birinde bin ile beşbin arasında kaynağa rastlayacaksınız. Ben burada başkalarının hazırladıklarından bir tutam tattıracağım size. Önce şu humik asitin kaynağı olan leonarditten başlayalım isterseniz.

LEONARDİT NEDİR? 

Milyonlarca yıl öncesinde doğada bulunan bitki ve hayvan kalıntılarını; sıcaklık, nem, basınç ve oksidiyon gibi çok özel jeolojik şartlar gerektiren değişkenlerin etkilemesi ile oluşan, yüksek oranda humik asitler, karbon, makro ve mikro besin elementleri içeren, kömür düzeyine ulaşmamış, tamamen doğal organik bir topraktır.

Oluşumu çok özel jeolojik koşullar gerektirdiğinden doğada nadir olarak bulunur ve kalitesi bölgeden bölgeye değişiklik gösterir. İçerdiği yüksek oranda humik asitlerden dolayı önemli bir ekonomik değere sahiptir. İlk defa ABD-Kuzey Dakota Eyaletinde Dr. Leonard tarafından bulunmuş olmasından dolayı bu adı almıştır.

Leonardit adı ABD ve dünyanın pek çok ülkesinde genellikle kabul edilmekle beraber bazı ülkelerde Humat, Organik Humat, Humalit veya Humus olarak da adlandırılmaktadır.

Leonardit’in bir maden olarak tanınması ve yaygın olarak kullanılmaya başlanması oldukça yenidir. Buna rağmen, şimdiden, bazı ülkelerin maden varlıkları listelerinde ve üretim tablolarında ayrı bir maden türü olarak yer almıştır.

Leonardit, toprak sınıflandırma sistemlerinde, organik topraklar ordusunda ele alınmaktadır. Çeşitli alt tip ve varyetelere ayrılmaktadır. Çamurumsu yapıda, sarı, gri, gri-kahverengiden siyahımsıya kadar değişen renklerde, besin maddesi, oksijen ve sularda yaşayan organizmalarca zengin, çeşitli miktarlarda organik madde içeren, alg kapsayan tabakalarda bitkilerin fazla ayrışmaları sonucu oluşan bir çeşit topraktır. 

Pek çok araştırmacı tarafından tanımlanmış olan leonardit, yağışlı bölgelerde bitki bolluğu yüzünden ötrofik, oksijeni az olan, göl diplerinde çürümüş maddelerin çözülmesiyle oluşmuş, plastik yapılı, organik maddesi kolay tanınan ve bol miktarda organizma artığı içeren koyu renkli sedimanter birikimler şeklinde de ifade edilebilir ve leonarditin organik madde içeriği % 75 gibi bir değere ulaşabilmektedir.

Ülkemizde birçok linyit yatağı bulunmaktadır. Bunlardan başlıcaları; Soma, Kütahya, Uşak, Muğla,  Konya, Trakya bölgesi, Bolu, Yozgat, Çanakkale bölgelerindeki linyit yataklarıdır.Bitki besin  elementleri içermesi, toksik element içeriğinin düşük olması ve humik asit içeriğinin yüksek olması nedeniyle ülkemizde bugüne kadar yapılan araştırmaların büyük bir kısmında leonarditin toprak destekleyici olarak kullanım potansiyeli üzerinde özellikle durulmuştur.  

Örneğin Ankara’nın Gölbaşı İlçesi içindeki bir leonardit sahası ile ilgili yapılan çalışmalarda; sahanın tarım sektöründe kullanılabilirliği kanısına varılarak  araştırmaların sürdürülmesine karar verilmiş, saha içindeki leonardit potansiyeli, yapılan sondajlar neticesinde bir kısmı ile tespit edilmiştir.

Çalışma;100 ha.lık alanda tespit edilen yaklaşık 6.000.000 tonluk rezerv sahanın detaylı olarak araştırılarak irdelenmesi gerektiğini gözler önüne sermektedir. Sahada şimdilik tespit edilen rezerv yeterlidir. Söz konusu rezervin dekapaj oranının düşük olması leonarditin tamamen açık işletme metodu ile alınabileceğini ve bu da üretim maliyetinin düşük olacağını göstermektedir.                                                          

Sahadan yapılan sondajlar neticesinde alınan karot numunelerinden yapılan analiz neticesi aşağıdaki gibidir.

Organik Madde : % 44.58

Humik Asit + Fulvik Asit : % 36

Leonarditin bitki verimine etkisi,  organik madde içeriği ve humik madde içeriğinin değerlendirilmesi gibi konularda  çalışmalar yapılmıştır.

Leonardit, bitki besin elementleri bakımından toprakla kıyaslandığında, fosfor (P₂O₅)yönünden yüksek, potasyum (K)  bakımından fakirdir, kalsiyum karbonat içerikleri çok yüksek, toprak reaksiyonları (pH) nötr civarındadır. Mikro elementlerden bitki tarafından alınabilir. Leonardit, organik madde kaynağı olarak çok ilginç bir tarihe sahiptir. 1940 ve 1950’lerde bilim adamları toprak ve bitkilerden doğal olarak meydana gelen katı humik asitin yararlarını anlamaya başlamışlardır. Aynı zamanda farklı bilim adamları kömür madenciliği endüstrisinde yüksek oksidasyonlu linyitin humik asitçe zengin olduğunu keşfetmişlerdir

Leonarditin, metamorfizma ve hümifikasyon şiddetine bağlı olarak humik asit içeriği %35–80 arasında, nem oranı da %25–40 arasında değişmektedir. Linyitin, kömürleşme esnasında yüksek oksidasyona uğramış halidir.Siyahkahverengi görünümlü, elle kolaylıkla ufalanabilecek sertliktedir. Yoğunluğu 0,75–0,85 gr/cm’dir.

pH değeri ise 3–5 arasında değişmektedir.  %1 lik KOH, NaOH solüsyonlarında çözünürlüğü yüksek, suda çözünürlüğü ise düşüktür. Çözeltisi siyah parlak renkte, köpüksü, kolloidal ve yağsı görünümdedir. pH değeri 8–9 olan toprakla hazırlanan satürasyon çamurunda kolay çözünmektedir.

Humik asitin faydaları

• Toprağın yapısı ve dokusunu fiziksel olarak iyileştirir. Toprağa yumuşak vekolay işlenebilir özellik kazandırır.

• Killi toprakları parçalayarak yumuşak ve geçirgen bir yapı oluşturur.

• Toprağın solunum ve su tutma kabiliyetini artırır.

• Bünyesindeki doğal karbon (%30-36) toprakta faydalı mikroorganizmaların çoğalmasına ve faaliyet yürütmesine ortam hazırlar.

•Organik karbonun oksidasyonu sonucu ortaya çıkan enerji bitkinin kök bölgesindeki toprağı ılık tutar. Bitkinin soğuğa ve dona karşı direncini artırır.

• Optimum bitki gelişimi için topraktaki gerekli doğal dengeyi düzenler. Kök bölgesinde ideal pH dengesini (5,5 -7), ideal organik madde miktarını (% 4-6) ve mikrobiyolojik aktiviteyi düzenler.

• Alkali topraklarda kireci çözerek pH’yı düzenler.

• Toprakta organik madde miktarını artırır. Makro ve mikro besin elementleri takviyesi yapar.

• Bünyesindeki zengin humik asitlerin iyon değiştirme ve organik-metal

kompleksi oluşturma özelliği toprakta oksit, sülfat, karbonat, klorit ve silikatlı bileşikler halinde bulunan minerallerin kompozisyonunu bozarak serbestleştirir.

Serbest kalan metal iyonlarını organik forma dönüştürerek, kökler tarafından kolay, yeterli ve düzenli özümsenmesini sağlar. Besin elementleri ve pigment maddelerinin bitkiler tarafından yeterli miktarlarda alınması bitkilerin daha sağlıklı, güçlü ve dış etkilere dayanıklı olmasını, meyvelerin daha iri ve eşit büyüklükte, daha gösterişli, canlı renkte ve olgun olmasını sağlar.

• Organik maddece zenginliği ve metabolizma için gerekli serbest oksijen

içermesi gereği serbest iyonlar halindeki karbon, hidrojen, azot ve kükürt

toprakta biyolojik yaşamı düzenleyen faydalı mikro organizmaların gelişmesini ve bitkilerin hücre metabolizmasını düzenler. Mikroorganizmaların topraktaki kuru madde oranını arttırır.  Doğal antibiyotik salınan topraklarda bitkiler enfeksiyon hastalıklarına karşı daha dirençli olur. Bitkilerde doğal koruma sağlanır. İlaç tüketimi azalır.

• Topraktaki kalsiyum karbonatta  karbondioksiti parçalayarak serbestleştirir.

Böylece suda erimeyen kalsiyum karbonatı suda eriyebilen kalsiyum bikarbonat formuna dönüştürür. Ayrıca, toprakta serbestleşen karbondioksit  bitki köklerince alınabilecek formda olup toprak besin elementlerinin salıverilmesi için toprak mineralleri üzerinde parçalayıcı etki gösteren karbonik asitler(H₂CO₃) oluştururlar.

Humik asitin gübre olarak uygulanması

Su tutma kapasitesi yüksek, fiziksel yapısı su geçişini engellemeyecek ve geçirimsiz tabaka oluşturmayacak, organik maddece zengin, tuz seviyesi düşük ve 7,5 pH'ya sahip topraklar idealdir. Bu özellikler göz önünde bulundurulduğunda torf  en yaygın olarak kullanılan örtü materyalidir. Ancak torf temini için doğanın tahrip edilmesi, torfun heryerde bulunan bir materyal olmaması, nakliyatının pahalı olması ve toprak ihtiyacının artması ve benzeri nedenlerle örtü toprağı olabilecek özelliklere sahip diğer materyallerin arasında humik asit kullanımı gelmektedir. Organik maddelerin parçalanması sırasında ortaya humik maddeler çıkmaktadır.

Humik asit bitki gelişimini doğrudan veya dolaylı yoldan etkilemektedir. Ticari olarak leonarditten elde edilen humiki asitler linyitlerden de  toz veya sıvı formunda üretilmektedir. Bitkiye, toprağa veya tohuma uygulanabilmekte, yabancı ot ilaçları ve bitki besin maddeleri ile karışabilmektedir.

Humik asitçe zengin linyit ve türbalar doğrudan doğruya toprağa uygulanabilir. Bu konuda birçok denemeler yapılmış ve olumlu sonuçlar alınmıştır.

Örneğin;Macaristan’da kalkerli toprak, kestane renkli toprak ve killi toprak içeren üç saksıya Marta bölgesinden elde edilen linyit tozunun eklenmesiyle denemeler yapılmıştır. Bir kilo toprağa 20 gram linyit tozu atıldığında ürün miktarı ve kalitesinde artış görülmüştür. Kalkerli toprakta azot kaybını linyit tozu azaltmıştır. Rusya’da yapılan çalışmalarda bazı linyitlerin doğrudan doğruya ekonomik gübre olarak kullanılabileceği sonucuna varılmıştır .

Linyitler uzun bir süre açık havada kaldığında, havanın etkisi ile oksidasyon neticesinde humik asit oranının arttığı birçok denemelerde görülmüştür. Özellikle linyitte hava teması arttırıldığında daha da verimli olmuştur .

Sıvı ya da toz humik asitler (Toz humatlar suda tamamen çözünebilme özelliğine sahiptir) sulama suyuna karıştırılarak kullanılacağı gibi, yapraktan da uygulanabilir.Leonardit (granul, pelet, sıvı veya toz formunda) tarımda tek başına kullanılacağı gibi doğal veya kimyevi gübreler ile (NPK) karıştırılarak da kullanılırlar. Humik asitler bütün dünya ülkelerince kabul edilmiş olan Organik (Ekolojik) tarıma tam uygunluk sertifikasına da sahip organik gübredir. Organik gübreler, yetiştirme ortamını bitkinin istediği şekilde düzenleme yeteneğine sahiptir.

Organik gübrelerin diğer avantajları, fazla verilmesi durumunda zararlı etkisinin olmaması ve bitki besin elementleri arasındaki dengenin korunmasının daha kolay olmasıdır .

Organik gübre uygulamalarının meyve şeker kapsamı üzerine etkilerini gösteren birçok araştırma bulunmaktadır. Hasegawa , tarla koşullarında yetiştirdiği domates bitkisine inorganik gübreler ve organik gübreleri birlikte uygulaması durumunda meyvelerin şeker kapsamının en yüksek olduğunu belirlemiştir.

Yapılan araştırmalar humik asit uygulamalarının meyvenin şeker kapsamı üzerine etkili olduğunu göstermiştir. Üzüm üretimi esnasında, organik ve kimyasal gübrelere 35 lt/ha düzeyinde humik asit ilave edilmiş, kontrol parsellerinde ise sadece azotlu, fosforlu, potasyumlu gübre toprağa verilmiştir. Sonuçta humik asitle destekli organik gübrelerle verim ve meyvenin şeker içeriğinin kontrolden yüksek olduğunu belirlenmiştir . Ülkemizin iklim ve toprak koşulları göz önüne alındığında üretim girdilerinden gübrenin daha bilinçli bir şekilde kullanılması ile sebze veriminde daha büyük artışlar sağlanmıştır. Verimin yanı sıra kalite bakımından da azotun ayrı bir yeri vardır.

Humik asitlerin tarımda sağladığı verim artışları ile ilgili bazı araştırmalar yapılmıştır.Bu araştırmalarda humik asit ile dünyanın çok farklı bölgelerinde ve bizzat tarlada (veya serada) yapılan uygulamalı testlerin sonuçları her türlü toprakta ve her türlü üründe, tartışmasız bir şekilde çok önemli oranlarda verim artışları sağlandığını göstermektedir.

Aşağıdaki dizelgede  humik asit uygulanan topraklardan elde edilen bitkilerdeki verim artışları verilmektedir. Aynı bitki için farklı testlerde farklı verim artışı oranları bulunmasının nedenleri; toprak niteliklerinin farklı olması, iklimsel farklılıklar, test şartlarının ve test yöntemlerinin farklı olmasıdır. Ayrıca, azotlu ve potasyumlu gübrelemenin kivi bitkisinin verimini de artırdığı tespit edilmiştir .

Bitki                           Verim Artışı (%)   -Değişik Örneklerde-         

Buğday                        13-25-37 (Kimi yerde %13, kimi yerde %25,kimi yerde %37 verim artışı olmuş)

Arpa                             15-18-20-25

Karabuğday                 25-50

Mısır                            15-30-87-335

Patates                        5-20-25-28-30-40-145

Pamuk                         10-20-30

Şeker pancari              20- 25-40

Havuç                          25-40- 84

Salatalık                      34-38

Turp                            24-40

Domates                     17-23-30-32-61

Sarımsak                    20

Lahana                       25-30-100

Elma                           8-20

Üzüm                         25

Bütün Narenciyeler    30-60

Çayır- çimen, çim      15-24-25-100

Beyaz Pirinç              20

Soğan                        25

Algae                         100

Yonca                        20

Fasulye                     10

Soya fasulyesi          183